پێشەكی:
بەبێ وردبوونەوە یان سەرنج دانێكی خێرا، بە هەبوونی ئافرەت لە مێژووی راگەیاندنی كوردیدا ناتوانین قسە لە سەر ڕۆڵی ئێستای ئافرەت بكەین لەم بوارەدا. بە تایبەتی كە ئێستا بواری راگەیاندن بە هۆی پێشكەوتنە تەكنەلۆژییەكان وجیهانگیریەوە فراوان بووە.
ئافرەتی كورد بەو پێیەی سەر بە كۆمەڵگەیەكی داخراو وچەوسێندراوی وەك كۆمەڵگەی كوردی بووە، هەمیشە بەشێكی زۆر نەهامەتی وگرفتەكانی لە ئەستۆدا بووە. چونكە لە مێژوودا هەمیشە زوڵم لە كورد كراوە و لە رووی نەتەوەیی وسیاسیەوە چەوسێندراوەتەوە رێگە بە گەشەكردنی نەدراوە. ئەمەش وایكردووە كە ئەم كۆمەڵگە بەروە دواكەوتویی بڕواو درور بكەوێتەوە لە پێشەكەوتن و گۆڕانكاریەكانی دونیا، بەمەش واقیعەكە وایلێكردووە كە ئافرەت پەراێز بخرێت، واتە ئافرەتی كورد لە دوو لاوە زوڵمی لێكراوە.
یەكەمیان/ لەبەرئەوەی ئەندامی كۆمەڵگەی نەتەوەیەكە كە پیێ دەڵێن (كورد و كوردستان) دووەمیان/ بەهۆی ئەوەی كە ئافرەت بووە.
بەداخەوە سیستمی باوكسالاری یان زاڵبونی دەسەڵاتی پیاو بەسەر ژندا، وایكردووە كە هەمیشە ژن رۆڵێكی پەراوێز خراوی پێ بدرێت و بەئەندامی پلە بەدوو لە كۆمەڵگەدا تەماشا بكرێت .
واتە زەمینەیەكی سیاسی و كۆمەڵایەتی وئابوری ئەوتو َنەبووە، كە ئافرەتیش هاو شانی پیاو بتوانێ رۆڵ بگێڕێ . پیاوی كورد بەگشتی تەسلیم بەو كۆت بەندە كۆمەڵایەتیان بوون كە هەمیشە كردویانەتە چەكێكی بەهێز بۆ رێگرتن لە كارایی و رۆڵ بینینی ئافرەتان لە بوارەجیاجیاكانی كۆمەڵی كوردەواریدا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تاك و تەرا پیاو هەبوون كەباوەڕیان بە مافی ئافرەتان و رۆڵ بینینیان هەبووە لە كایەكانی ژیاندا، هەوڵیشیانداوە كە هانی ئافرەتان بدەن تا وزە و بەهرەكانی خۆیان بخەنە گەڕ، لەبیرمان نەچێت كەئەم پیاوانە بەرێژە كەم بوون و لەدەستە بژێران ( نوخبە)ی كۆمەڵگە بوون بۆنموونە، (پیرەمێرد)ی شاعیر لە ساڵی 1939 لە نووسنێكدا داوای خوێندن و خوێندەواری وهوشیاری بۆ ئافرەت كردووە و هانی داون كە تێبكوشن شان بە شانی پیاوان
سەرچاوە: پیرەمێرد پێداچونەوەیەكی نوێ بەژیان وبەرهەمەكانی، ئومێد ئاشنا، بەرگی یەكەم، چاپی دەزگای ئاراس لا 72 ، 2001
هەروەها ( حاجی قادری كۆیی) شاعیری گەورەی كورد، لە شیعرەكانیدا یەكسانی نێوان پیاو و ئافرەت و هاندانی ئافرەت بۆ چالاكبونیان رەنگیداوەتەوە، وەك لەیەكێك لە شعرەكانیدا دەڵێ:
بۆچی فەرموویە نبی الامین:
(( اطلب العلم ولو فی الصین ))
نێرومێ لەم حەدیسە فەرقی نییە
گەرمەلا نەهی فەرموو دینی نیە.
بەگشتی نەخوێندەواری و داسەپاوی ئەو واقیعە سیاسی و كۆمەڵایەتیانەی كەبەسەر گەلی كورددا هاتبوو، وایكردبوو كە نەك تەنیا رۆڵی ئافرەت بەڵكو رۆڵی پیاوانیش لاوازببێ لە كایەكانی ژیاندا و تەنها لە چەند شتیكی ژیانی ئاسایی و رۆژانەدا پیاو رۆڵ گێڕ بوو،
لێرەدا بە كورتی چەند لایەنێكی رۆژنامەوانی دەخەینە روو كە ئافرەت رۆڵی تیدا گێڕاوە.
رۆلێ ئافرەتی كورد لەلایەنی رۆژنامەوانیەوە
كوردستان و كۆمەڵگەی كوردی بەهۆێ نەبوونی دەسەڵاتێكی خۆماڵی و نەبوونی هۆیەكانی ژیان وگوزەران وپێشكەوتن و بەرزی رێژەی نەخوێندەواری و ناهۆشیاری بووەتە هۆی ئەوەی كە نەزانین و دواكەوتوویی باڵا دەست بێت، وەك (هەژاری موكریانی) دەلێت: ( ئەگەر زانا و نووسەرێكیش لە دێیەك یان شارێكی كوردستاندا هەڵكەوتبێ، ئەوا كەس نەبووە وەك دەسەڵاتدار و حوكمڕان بایەخی پێدات و هەلومەرجی پێشكەوتنی بۆ بڕەخسێنێ. ئەگەر رۆژنامە وگۆڤار وكتێبێكیش لە دەرەوەی كوردستان دەرچووبن ئەوا لە كوردستان دەنگدانەوە و سەدایان كەم بووە، یان هەر نەبووە)
خۆشبەختانە لە 22ی نیسان 1989 لە قاهیرە لە لایەن پیاوی رۆشنبیری كورد (میقداد مدحەت بەدرخان)ەوە یەكەمین رۆژنامەی كوردی بە ناوی ((كوردستان)) دەرچوو، ئەمە سەرەتا و خاڵێكی وەرچەرخانی گەورەیە لە مێژووی رۆشنبیری و رۆژنامەوانی كورد، دواتر رۆژنامەگەری پەرەی سەندو لە ناوخۆ و دەرەوەی كوردستان بەناو و ناوەڕۆكی جیاجیاوە چاپ وبڵاودەبوونەوە. بەڵام رۆڵی ئافرەت تێدا لاواز بوو، پیاوە نووسەرەكان بە ناوی خوشك وخۆشەویستەكانیان یان بە ناوی خوازراوی ئافرەت بابەتیان بڵاوی دەكردەوە
سەرچاوە: كوردستان موكریانی، رەنكدانەوەی دۆزی ژن بە نێوی ژنەوە لە نێو رۆژنامەگەری كوردیدا(1898-1970) چاپی وەزارەتی پەروەردە ساڵی1995.
دوای تیپەڕ بوونی زیاتر لە 40 ساڵ بە سەر دەرچوونی رۆژنامەی كوردستاندا، بۆ یەكەمجارو یەكەمین ئافرەتی كورد لە نێو رۆژنامەگەریدا دەركەوت كە ئەویش سەر بە بنەماڵی بەدرخانیەكان بوو، (رەوشەن بەدرخان) لە ژمارەی 27 گۆڤاری هاوار سالّی 1941. وتارێكی بە ناوی (كابان ومامۆستا) بڵاوكردەوە. لە ساڵانی دواتر بە هۆی كارا بوونی بزوتنەوەی سیاسی بزاڤی رزگاریخوازی كوردەوە دروست بوونی رێكخراوەكانی تایبەت بە ئافرەتان ( یەكێتی ئافرەتانی كوردستان 1952) بووەتە هۆكارێك كە رۆڵی ئافرەت كارابێت و رۆژنامە وگۆڤاری تایبەت بە ئافرەت دەربكەن.
رۆڵی ئافرەت لە ئێزگەی كوردیدا
بەو پییەی كورد نەتەوەیەكی بندەست بووە و خاوەنی كیانێكی سەربەخۆی سیاسی نەبووە، هۆیەكانی راگەیاندنیش وەك پێویست نەبوون، بە تایبەتی ئێزگەی رادیۆ، كە رادیۆ بە یەكێك لە رەگەزە كاراكانی راگەیاندن هەژمار دەكرێت.
هەر چەندە پەخشكردنی رادیۆی لە دەرەوەی كوردستان پێشینەیەكی هەیە بە زمانی كوردی بە تایبەتی لە یەكێتی سۆڤێتی پێشو لە ساڵانی 1923_1929 وە لە ساڵی 1946 لە یەریڤان.
لە عێراقیش ساڵی 1936 یەكەم ئێزگەی رادیۆ دامەزرا، بەڵام لە ساڵی 1939 سەرەتا بۆ ماوەی یازدە دەقیقە تەنها بە زمانی كوردی بوو، دواتر ئەم ماوە و بەرنامەكانیش فراوان بوون.
بەڵام یەكەمین ئێزگە كە گوزارشت لە خواست و بۆچوونی كورد وكوردستان بكات، ئێزگەی
( دەنگی كوردستانی عێراق بوو لە 28- 9- 1963 بەڵام بەو هۆیەی ئەم رادیۆیە لە چیاو و ژیانێكی سەخت و هەر ماوەی لە شوێنێك بووە، كاركردنی ئافرەت تێیدا ئەستەم بووە، بەڵام دیسان ئافرەتان رۆڵیان لە كاری ئێزگەیدا هەبووە وچەندین بەرهەمی گۆرانی و لاوك و مۆسیقایان هەبووە، وەك دەنگەكانی: ئایشەشان، نەسرین شێروان، مریەم خان و....هتد ئەمە سەرە ڕای پەیدابونی چەندین ئافرەت لە بواری بێژەری و پەیامنێری و كاری بەرنامە پێشكەشكردندا.
رۆڵی ئافرەت لە تەلەفیزیۆنی كوردیدا
یەكەم ئێستگەی تەلەفیزیۆنی لە عیراق ساڵی 1967 لە كەركوك كرایەوە، بەڵام لە ساڵی 1969 ەوە پەخشی بەرنامەی هەبوون زمانی كوردی، ژمارەیەكی كەم ئافرەت كاریان تێدا دەكرد ، ئەمیش بەهۆی بارو زروفی سیاسی و هەروەها لایەنی كۆمەلاَِیەتیش چونكە ئەوكات تیڤی شتیكی تازە بۆ .
بەڵام لە دوای راپەڕین و یەكەمین ئێستگەی خۆماڵی كوردی لە ساڵی 1991 لە سلێمانی بە ناوی (گەلی كوردستان) و دواتر ساڵی 1992 ( تەلەفیزیۆنی كوردستان ) كرانەوە و پاشان ئەم رێژەیە زیادی كرد، ئەمەش دەرفەتی رەخسان لە بەردەم ئافرەتاندا رۆل ببینن لە پێشكەشكردنی بەرنامەدا و بێژەری هەواڵەكان وپەیامنیری یان وەك كارمەندی تەكنیكی، دواتر كاری تەلەفیزیۆنی لە لۆكاڵیەوە پەرەی سەند و بووە كەناڵی ئاسمانی و یەكەمین كەناڵی ئەسمانی كوردی لە سەر خاكی كوردستان لە ساڵی 1999 بوو، بە ناوی (كوردستان تیڤی ) رۆڵی ئافرەت لە كاری تەلەفیزیۆنی رۆڵێكی كاریگەر و بەرچاوە، ئەمەش لە بەر ئەوەی تەلەفیزیۆن بۆ راكیشانی سەرەنجی بینەرانی، پشَت بە جوانی روخسار ودەنگی بە سۆزی ئافرەت دەبەستێ .
رۆڵی ئافرەتی كورد لە رۆژنامەی ئەلیكترۆنیدا
رۆژنامەگەری ئەلێكترونی، ئێستا بە لایەنیێكی هەرە زیندووی كاری رۆژنامەوانی دادەنرێت وبووەتە هەرەشە بۆ سەر تەمەن دریّژی و بەردەوامی رۆژنامەگەری كاغەز لە جیهاندا، واتە یەشێوەیەكی گشتی خەریكە پانتایی رۆژنامەگەری قۆرخ (احتكار) دەكات.
كوردیش وەك هەر نەتەوەیەكی دیكە، ئێستا بەسوود وەرگرتنی لە خزمەتگوزاریەكانی ئینتەرنێت و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاو راماڵینی بەربەستەكان بەهۆی عەولەمەوە، چەندین رۆژنامەی ئەلیكترۆنی هەیە. هەرچەندە مێژووی ئینتەرنێت مێژوویەكی دوور ودرێژ نییە، بەڵام خوشبەختانە كورد توانی لە ماوەیەكی كەمدا سوود لەم خزمەتگوزارییە جیهانیە وەربگرێت. بەو پێیەی كە رۆژنامەگەری ئەلیكترۆنی پێویستی بە هێڵ وخزمەتگوزاری ئینتەرنێت هەیە، تاكو ئێستاش لە كومەڵگەی كوردستان بەشێوەیەكی زۆر سوودی لێ نەبینراوە، ئەمیش بە هۆی تازەیی ئامێرەكە و نەزانینی چۆنێتی بەكارهێنانی و هەروەها گرانی نرخی هێڵ ونرخی بەكارهێنانی كە بۆ هەموو كەس ئاسان نییە لە رووی ئابوورییەوە وەدەست بێ.
ئەو رێژەیەشی كە بەكاری دەهێنن بەپێی راپرسیەك زۆر بەیان رەگەزی (نێر- پیاوان) هەروەها ئاژانسەكانی هەواڵ ورۆژنامە ئەلێكترۆنیە "سود بەخشە" كوردیەكانیش تاكو ئێستا ژمارەیەكی بەرچاون، ئەگەر چی زۆربەی دام ودەزگا و رێكخراوەكان ( وێب سایتی) تایبەت بە خۆیان هەیە، بەڵام وەك رۆژنامەی رۆژانەی ئەلێكترۆنی ژمارەیەكی كەمە. لە كوردستاندا تەنها چەند ئاژانسێكی هەواڵ هەیە كە لە پەنجەی دەست تێ پەڕ ناكات ورۆژنامە ئەلیكترۆنیەكانیش كەمن و دەرفەتی كار بۆ ئافرەتان تیێاندا كەمە و ژمارەی بەڕێوەبەرانیان تەنها چەند كەسێكە كە ئەوانیش پیاون.
بەڵام ژمارەیەكی بەرچاوی نووسەرانی ئافرەت رۆژانە لە روژنامە ئەلیكترۆنیەكاندا سەرنج و را و بۆچوون و وتارەكانیان بڵاو دەكەنەوە، یان رێژەیەكی زۆر بەهۆی كاری زانستی بەدواداچوون و گەڕان لە نێو ماڵپەڕە كوردیەكان دەكەن.
چەندین ئافرەتی چالاك هەن كە دەزگای راگەیاندن و رۆژنامەوانی یان روژنامەی ئەلێكترۆنی بەڕێوەدەبەن بۆ نموونە: (چیمەن ساڵح بەڕیۆەبەری ماڵپەڕی كوردستان ئۆن لاین) و چەندان ئافرەتی دیكە .
زۆر ئاستەنگ هەن لە پێش ئافرەتان كە ناتوانن رۆڵی كارا بگێڕن لە راگەیاندنی كوردیدا ئەمەش وایكردووە كە :
یەكەم : ئافرەت ترسی هەبێت لە كاركردن لە دەرەوەی ماڵ، بەتایبەتیش لە بواری راگەیاندن چوونكە لەم بوارەوە ئافرەت رووبەرووی زۆرترین خەڵك دەبێتەوە .
دووەم : كەمتر دەرفەت بە ئافرەت دەدرێت، لە بەر ئەوەی بەزۆری پیاوان دەزگاكانی راگەیاندن بەڕێوەدەبەن، ئەو دەزگایانەی ئافرەت بەڕێوەیان دەبات ژمارەیان كەمە.
بە گشتی: زۆربەی رێكخراو وكۆمەڵە و دەزگاكانی خودی ئافرەتان خاوەن ماڵپەری ئەنترنێتین بەلام هەندیِك جار بە هۆی كەمتەرخەمی خودی ئافرەتانەوە هەر پیاوان ئەركی بەڕیَِوەبردنی ئەم ماڵپەرو روژنامە ئەلیكترۆنیانە دەگرنە ئەستۆ.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق